AKMONİA ANTİK KENTİ/BANAZ-AHAT KÖYÜ

8 Şubat 2021 11:33

A⁺

A^-

Akmonia Tarihi Kent İlklerin Yaşandığı Önemli bir Merkezdir

Ahat Köyü’nün güney tarafında üç tarafı dere ile çevrili yüksek ve çevreye hakim bir tepe üzerinde kurulmuş antik kent Lidya Kral Yolu üzerindedir. Arkeolojik kaynaklarda Frigya ile Lidya Bölgesi sınırı üzerinde önemli bir yerleşim yeri olarak belirtilmiştir. Şehirde yoğun miktarda mozaikli alanlar bulunmuştur. Roma, Bizans seramik parçaları, kazısı yapılan gymnasium alanı, yapı temelleri, mimari taş-mermer parçalar ile birlikte 2 tane tapınak podyumu ve tiyatro çukuru bulunmaktadır. Antik kentten çıkan mermer mimari parçalar Ahat ve çevre köylülerce yüzyıllarca taşınarak yapı malzemesi olarak kullanılmıştır. Görülebilecek anıtsal yapı kalıntısı bulunmamaktadır.

Frigya bölgesi sınırları içerisinde ve Lidya sınırına oldukça yakın bir noktada kurulmuş olan Akmonia kentinin kuruluşu ile ilgili fazla bir bilgi bulunmamakla birlikte Roma İmparatorluğunun Anadoludaki hakimiyeti ile birlikte önemli bir merkez haline gelmiştir.

Ele geçen yazıtlardan anlaşıldığı kadarıyla M.Ö.3.-M.S.3. yüzyıllar arasında Yunan etkisinde kalmış önemli bir Yahudi yerleşimi olduğu ortaya çıkmaktadır. Öyle ki İmparator Severus ve Coracalla Yahudilerin Akmonia’da devlet dairelerinin kontrol altında tutmalarına izin vermiş, sulh yargıçlığını da yahudilere bırakmıştır. Kentin çevresi sur duvarları ile çevrili olup, köye bakan kuzeydoğu kısmında Roma döneminden kalma tiyatro yer alır. Ayrıca M.S. I yüzyılda Akmonia’da güreş, voleybol ve boks gibi sportif oyunların yapıldığı ve yarışmalar için İskenderiye’den sporcuların geldiği gymnasiondaki taban mozaiklerindeki yazıtlardan anlaşılmaktadır.

ARAŞTIRMA TARİHÇESİ

Batı Anadolu’nun pek çok merkezinde olduğu gibi Uşak ve yakın çevresindeki antik kentlere dair ilk belirlemeler 19. yüzyılda bölgeyi ziyaret eden gezginler tarafından aktarılmıştır. Uşak’ın Banaz ilçesindeki Akmonia antik kenti ile ilgili bilinen ilk çalışmalar Johann Franz tarafından başlatılmıştır (Buckler, Calder 1939: 41). Aynı dönemde bölgeyi ziyaret eden Hamilton ise kentin tiyatrosu, tiyatrodan daha küçük boyutlu seyirci sıraları ve sahne binasına ait kalıntıları tanımladığı Odeon benzeri yapı, tapınak kalıntısı, sur duvarları ve kulelere ait kalıntıları tanımlamıştır (Hamilton 2013: 100). Hamilton’un ardından bölgede araştırma yapmış olan Cramer ve Ramsay gibi bir çok gezgin kentin tarihsel gelişiminin aydınlatılmasında katkıda bulunmuşlardır (Cramer 1832: 18; Ramsay 1883: 389). 20. yüzyılın ortalarından itibaren günümüze kadar kentin neredeyse tüm yazıtlı mimari parçaları ve diğer epigrafik kalıntıları çözümlenip kaydedilmiştir.

Akmonia’da günümüze kadar süregelen incelemeler değerlendirildiğinde bilimsel araştırma ve kazıların hiçbir zaman başlatılamadığı görülmektedir. 2000 yılında kentte kaçak kazılar neticesinde tespit edilen gymnasium yapısının taban döşemesindeki mozaiklerin koruma altına alınması için Uşak Arkeoloji Müzesi tarafından bir kurtarma kazısı gerçekleştirilmiştir (Başgelen 2000: 24). Fakat bu kazı sırasında mozaiklerin kaçırılması ve büyük ölçüde tahrip edilmesi sebebiyle kazı sonlandırılmış ve apsisli salon dışında başka bir alanda her hangi bir kazı çalışması yapılamamıştır. 2014 yılına gelindiğinde ise Uşak ve çevresinde tarafımızdan başlatılan yüzey araştırmasıyla kent yeniden gündeme gelmiştir. Uşak İli ve İlçeleri Arkeolojik Yüzey Araştırması: Eski Yunan ve Roma Yerleşimleri’ adlı yüzey araştırması kapsamında kentin var olan buluntuları gözlenmiş, ören yerindeki incelemelerde gymnasiuma ait apsisli salona, tiyatrosuna, tapınak benzeri yapı kalıntılarına, sur duvarlarına, nekropollerine ve kentin su sistemine ait bilgiler yeniden oluşturularak güncellenmiştir (Dinç v.d. 2016: 521-538).